گره معاملاتی در بورس چیست و چگونه آن را رفع کنیم؟

اگر شما هم جزء افرادی هستید که اخبار مربوط به بازار سرمایه را دنبال می‌کنند، پس احتمالا این اصطلاح که “یک نماد در بازار دچار گره معاملاتی شده است” به گوشتان خورده است. اینکه این مفهوم از کجا آمده و در بازار بورس چه معنایی دارد، موضوعی است که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت.

وضعیت گره معاملاتی، یکی از اتفاقات رایج در بازار بورس است که به دنبال تشکیل صف‌های خرید و فروش پی در پی، به وجود می‌آید. در ادامه با مفهوم گره معاملاتی در بورس بیشتر می‌پردازیم و به شما خواهیم گفت که دستورالعمل‌ها و قوانین مربوط به گره معاملاتی در بورس کدام‌اند و همچنین شما به عنوان یک سرمایه‌گذار چگونه می‌توانید از لیست شرکت‌هایی که مشمول گره معاملاتی شده‌اند، مطلع شوید.

مفهوم گره معاملاتی در بورس چیست؟

برای درک بهتر مفهوم گره معاملاتی در بورس، ابتدا فرض کنید که بسیاری از سرمایه‌گذاران، قصد فروش یک نماد را دارند. به دلیل وجود محدودیت دامنه نوسانات در بازار بورس، پس از سپری شدن چندین روز، تنها تعداد کمی از این سفارشات انجام می‌شود. یعنی به دلیل نبود خریدار، معاملات چندانی در طول این مدت صورت نمی‌گیرد. در این شرایط گفته می‌شود که نماد در صف فروش قفل شده و به همین دلیل نیز قیمت سهم، تغییرات زیادی نخواهد کرد. این شرایط تنها مربوط به صف فروش نیست و احتمال قفل شدن صف خرید نیز وجود دارد. حال اگر شرایط بیان شده، در چند جلسه معاملاتی به همین صورت ادامه پیدا کند، می‌گویند : نماد دچار گره معاملاتی شده است. در صورتی که این شرایط به وجود آید، نماد مورد نظر مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی در بورس می‌شود.

دستورالعمل و قوانین گره معاملاتی در بورس

طبق دستورالعمل تصویب شده توسط هیئت مدیره سازمان بورس اوراق بهادار در سال 1389، آن دسته از شرکت‌هایی که با مشکل صفوف خرید یا فروش قفل شده و سنگین مواجه می‌شوند، مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی در بورس می‌شوند. 

به طور کلی و بر اساس ماده 20 دستورالعمل معاملات در بورس، گره معاملاتی در بورس به وضعیتی اطلاق می‌شود که دارای برخی شرایط باشد از جمله:

• در آن یک نماد پس از اتمام جلسه معاملاتی، با وجود داشتن صف خرید یا فروش، دست کم حدود یک برابر حجم مبنا برای آن دسته از شرکت‌هایی که تعداد سهام حدود 3 میلیارد و بیشتر دارند و همچنین دو برابر حجم مبنا برای دیگر شرکت‌ها، به دلیل عدم تقارن قیمت درخواست خرید و فروش، حداقل برای 5 جلسه معاملاتی خرید و فروش نشود یا میانگین معاملات روزانه مربوط به آن در طول این مدت، کمتر از 5% حجم مبنا باشد.

• تمامی معاملات مربوط به یک نماد، در طی 5 جلسه معاملاتی پی در پی، در سقف دامنه نوسان روزانه قیمت قرار بگیرد.
• تمامی معاملات مربوط به یک نماد، در طی 5 جلسه معاملاتی پی در پی، در کف دامنه نوسان روزانه قیمت قرار بگیرد.

دقت داشته باشید که رفع گره معاملاتی، ویژه نمادهایی است که در بورس مورد معامله قرار می‌گیرند و نمادهای فرابورسی با توجه به حجم مبنای یک، شامل رفع گره معاملاتی نخواهند شد.

لیست شرکت‌های مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی

از طریق وب‌سایت TSETMC.COM (بخش مربوط به پیام‌های ناظر بازار) و همچنین سامانه معاملات، لیست شرکت‌های مشمول گره معاملاتی در بورس تهیه و استخراج می‌شود. سپس حداکثر تا قبل از شروع روز معاملاتی، منتشر و در دسترس سرمایه‌گذاران و عموم قرار می‌گیرد. قوانین و مقررات مربوط به گره معاملاتی در بورس در خصوص سهام بعضی از شرکت‌های فعال در بازار سرمایه، بنا بر تشخیص و صلاحدید مدیرعامل بورس نهایتا تا 5 روز کاری می‌تواند اعمال نشود. همچنین در نظر داشته باشید که بعضی از شرکت‌های بورسی نیز ممکن است، بر خلاف قوانینی که ذکر شد، مشمول رفع گره معاملاتی در بورس نشوند. در صورتی که چنین شرایطی به وجود آید، ناظر بازار بر اساس نسبت P به E سهم، معاملات مشکوک انجام شده و همچنین حجم صف ساختگی سهم، از مشمول کردن نماد مورد نظر جلوگیری نماید.

دامنه نوسان در رفع گره معاملاتی در بورس

آن دسته از نمادهای معاملاتی که طبق اعلام سازمان بورس اوراق بهادار مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی می‌گردند، پیش از شروع یک روز معاملاتی جدید و در وهله نخست (مرحله گشایش) با حدود 2 برابر نوسان روزانه قیمت عادی که آن نماد داشت، بازگشایی خواهد شد. پس از آن، در مرحله حراج پیوسته، در دامنه نوسان روزانه قیمت، معاملات صورت می‌گیرد. قیمت مرجع در این مرحله، قیمت کشف شده بر اساس حراج ناپیوسته خواهد بود. برای درک بهتر این مسئله به مثالی که در ادامه آورده‌ایم، دقت نمایید:

در نظر بگیرید که یک نماد در بازار بورس، از اول نوسان قیمتی 5 درصدی داشته و حدود 10 جلسه معاملاتی پی در پی، با صف خرید مواجه شده است. طبق شرایط ایجاد گره معاملاتی در بورس، این نماد مشمول رفع گره معاملاتی خواهد شد و بر همین اساس در روز معاملاتی بعدی، در مرحله پیش گشایش، نوسان 10 درصدی خواهد داشت و در واقع با این نرخ عرضه می‌گردد. از زمان پیش گشایش تا زمان گشایش که به مدت 30 دقیقه است، کشف قیمت انجام می‌شود و پس از آن، سهام بر اساس قیمت کشف‌شده مورد معامله قرار می‌گیرد. دقت داشته باشید که حداکثر به مدت 5 روز معاملاتی پی در پی، حجم مبنا به منظور محاسبه قیمت نهایی نماد مذکور، در نظر گرفته نخواهد شد و در نتیجه کوچکترین تغییرات در قیمت سهام، بر تغییرات قیمت نهایی آن (البته بدون توجه به حجم معاملات) تاثیر می‌گذارد.

توجه داشته باشید که اگر در دوره حراج ناپیوسته، معامله‌ای انجام نشود، یا معاملاتی که در این دوره صورت گرفته، مورد تایید بورس قرار نگیرد، بر اساس تشخیص و صلاحدید بورس و همچنین پس از انجام اطلاع‌رسانی‌های لازم، حراج ناپیوسته موضوع این ماده برای یک بار دیگر در همان جلسه معاملاتی (به طور معمول در 90 دقیقه اولیه شروع این جلسه) می‌تواند تکرار شود. در هر صورت، چنانچه کشف قیمت صورت نگیرد، آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی، به عنوان قیمت مرجع در زمان حراج پیوسته خواهد بود.

حراج ناپیوسته، به شرایطی گفته می‌شود که در آن میان قیمت سفارش فروشنده و خریدار مطابقت حاصل می‌شود، اما هیچ معامله‌ای صورت نمی‌گیرد. پیش گشایش جلسات معاملاتی که در ساعت 8:45 تا 9:00 صورت می‌گیرد، مثال خوبی برای حراج ناپیوسته به شمار می‌رود. از طرف دیگر، حراج پیوسته، وضعیتی است که به محض انجام مطابقت میان قیمت سفارش فروشنده و خریدار، معامله صورت می‌گیرد. بیشتر معاملاتی که در طول روز روی نمادها انجام می‌شود، حراج پیوسته است.

چطور بفهمیم یک سهم مشمول رفع گره معاملاتی در بورس شده است؟

ممکن است شما به عنوان سرمایه‌گذار در بازار بورس، سهمی داشته باشید که برای چندین روز متوالی، قابل معامله نباشد و به تشخیص شما لازم است مشمول رفع گره معاملاتی در بورس شود. به طور کلی سه راه برای تشخیص شرکت‌ها و نمادهایی که مشمول رفع گره معاملاتی در بورس هستند، وجود دارد:

1. به طور کلی سامانه معاملاتی شما در بخش مربوط به پیام‌ها، از اینکه یک سهم مشمول رفع گره معاملاتی در بورس می‌شود، اطلاع‌رسانی خواهد کرد.
2. شما می‌توانید با مراجعه به سایت tSEMC.COM سهم مورد نظر خود را جستجو نموده و سپس پیام ناظر بازار آن را بخوانید تا از مشمولیت سهم از رفع گره معاملاتی در بورس مطلع شوید.
3. سومین راه برای اطلاع یافتن از اینکه سهم شما مشمول رفع گره معاملاتی در بورس شده، مراجعه به سایت سازمان بورس و اوراق بهادار است. پس از ورود به سایت، می‌توانید از نمادهایی که مشمول رفع گره معاملاتی شده‌اند، باخبر شوید.

با توجه به مطالبی که در این مقاله در خصوص گره معاملاتی در بورس بیان کردیم، تا حدودی با مفهوم گره معاملاتی در بورس، دستورالعمل و قوانین مربوط به آن، دامنه نوسان در رفع گره معاملاتی در بورس و همچنین نحوه اطلاع از سهام و شرکت‌های مشمول رفع گره معاملاتی در بورس آشنا شدیم.

اگر دانش، مطالعه و تجربه کافی در بازار سرمایه و گره معاملاتی در بورس داشته باشید، متوجه خواهید شد که برای جلوگیری از اینکه سهام شما دچار مشکل گره معاملاتی شود، باید سهامی که قدرت نقدشوندگی بالایی در بازار دارند را شناسایی نموده و تمرکز خود را بر خرید و فروش آن‌ها بگذارید. در واقع به هر میزان که یک سهم قدرت نقدشوندگی بالاتری داشته باشد، به همان میزان شانس درگیر شدن آن در صف خرید و فروش متوالی و در واقع گره معاملاتی در بورس نیز کمتر خواهد شد.