تفاوت‌‌های بورس و فرابورس، انواع بازار و ریسک هر کدام 

این مقاله به منظور آشنایی شما با بازار بورس و فرابورس و تفاوت‌هایی که میان این دو نوع بازار مالی وجود دارد، تهیه شده است. پس اگر به این موضوع علاقه‌مند هستید، تا انتهای مطلب همراه ما بمانید.

بازارهای مالی به عنوان یکی از تاثیرگذارترین عوامل بر قیمت‌گذاری بازار شناخته می‌شوند که ساختارهای سازمانی و اقتصادی مختص به خود را دارند. این بازارها تنها به بازار سهام محدود نمی‌شود و کلیه بازارهایی که در آن‌ها خرید و فروش اوراق بهادار انجام می‌شود، همچون بازار اوراق قرضه، بازار فارکس و بازار مشتقات نیز جزء آن هستند. در حال حاضر، بورس به عنوان رایج‌ترین بستر برای انجام معاملات بازارهای مالی شناخته می‌شود. اما برای آن‌که بتوانیم تفاوت میان بورس و فرابورس را بهتر توضیح دهیم، لازم است هر یک از آن‌ها را به صورت جداگانه تعریف و خصوصیات آن‌ها بیان کنیم.

 

بازار بورس

بازار بورس، بازاری است که در آن انواع دارایی از جمله دارایی مالی و واقعی مورد معامله قرار می‌گیرد. بورسی که در آن دارایی مالی یا کاغذی مانند سهام و اوراق مشارکت معامله می‌شود، بورس اوراق بهادار و به بورسی که در آن دارایی واقعی و کالاها خرید و فروش می‌شوند، بورس کالا نام دارد. البته نوع دیگری از بورس نیز وجود دارد که هنوز در ایران فعالیت خود را از سر نگرفته است. این بورس، که در آن خرید و فروش پول رایج کشورهای دنیا انجام می‌شود، بورس ارز می‌گویند. لازم به ذکر است که خرید و فروش اوراق بهادار در ایران در بستری به نام بورس اوراق بهادار صورت می‌گیرد و در آن قیمت هر سهم بر اساس عرضه و تقاضای آن تعیین می‌شود.

 

جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره بازار بورس می‌توانید مقالات زیر را بخوانید:

–        انواع روش‌های سرمایه گذاری در بورس

–        چگونگی خرید و فروش آنلاین سهام در بازار بورس

–        مفهوم بورس اوراق بهادار

 

بازار فرابورس

بازار فرابورس ایران که زیر نظر سازمان بورس اوراق بهادار فعالیت می‌کند، از آبان 1387 ایجاد شد. هرچند این بازار، ساختاری مشابه بورس دارد اما معامله در آن از بازار بورس ساده‌تر است تا بتواند منابع مالی و اقتصادی کشور را تامین نماید. ورود به بازار فرابورس شرایط کمتر و راحت‌تری دارد و در آن انواع متنوعی از اوراق بهادار خرید و فروش می‌شود. ساز و کار ساده‌تری که برای ورود شرکت‌ها به بازار فرابورس در نظر گرفته شده، امکان ورود بنگاه‌های اقتصادی به این بازار در کمترین زمان ممکن را فراهم کرده است.

احتمالا با تعریفی که ارائه شد، دید کلی نسبت به تفاوت بورس و فرابورس به دست آورده‌اید. این دو بازار مالی، بر اساس سیاست‌های مختلفی ایجاد شده‌اند به همین دلیل با یکدیگر تفاوت دارند. از زوایای مختلفی می‌توان تفاوت بورس و فرابورس را مورد بررسی قرار داد. در ادامه به جزئیات تفاوت بازار بورس و فرابورس می‌پردازیم.

تفاوت بورس و فرابورس

همانطور که اشاره کردیم تفاوت بورس و فرابورس را می‌توان با ذکر دلایل متعددی بیان کرد از جمله:

• نخستین تفاوت بورس و فرابورس در نوع بازار است. در واقع در بازار بورس، مکان و بستری برای گردهم‌آیی معامله‌گران به صورت فیزیکی و به منظور انجام معامله وجود دارد، اما چنین مکانی در فرابورس وجود ندارد.
• دومین تفاوت بورس و فرابورس مربوط به بخش قوانین آن‌ها است. در واقع قوانینی که در بورس وضع شده‌اند، بر اساس استانداردهای خاص ومشخصی اجرا می‌شوند اما در فرابورس، قرانین بر اساس توافق طرفین وضع می‌شود و به همین دلیل از انعطاف بالایی برخوردار است.
• سومین تفاوت بورس و فرابورس در شفافیت قیمت است. به عبارتی چون در بورس قیمت‌ها مشخص است، شفافیت بازار بالا و در نتیجه ریسک معامله پایین است. اما در بازار فرابورس به دلیل انجام معاملات بر اساس توافق میان خریدار و فروشنده، خبری از شفافیت قیمت نبوده و این امر بر افزایش ریسک معامله تاثیر می‌گذارد.
• ساعت کاری، چهارمین تفاوت بورس و فرابورس است. اگرچه روش خرید و فروش در بورس و فرابورس با یکدیگر تفاوتی ندارد، اما ساعت کاری آن‌ها مشابه یکدیگر نیست. ساعت کاری در بورس از 9 صبح شروع می‌شود و تا 12:30 ادامه دارد. در حالی که در فرابورس، انعطاف بیشتری وجود دارد و معاملات به صورت 24 ساعته قابل انجام است.
• پنجمین تفاوت بورس و فرابورس را می‌تواند روند پذیرش شرکت‌ها عنوان کرد. در بورس پذیرش شرکت‌ها سخت‌تر و بر اساس معیارهای خاصی صورت می‌گیرد. به بیانی دیگر، شرایط ورود شرکت‌ها به بورس سخت‌تر و نظارت بیشتری بر عملکرد آن‌ها صورت می‌گیرد اما در فرابورس، شرکت‌ها با شرایط ساده‌تری می‌توانند سهام خود را در بازار عرضه کنند.
• موضوع مالیات ششمین تفاوت بورس و فرابورس و یکی از مهمترین آن‌ها است. شرکت‌هایی که در بازار فرابورس فعالیت می‌کنند، موظف به پرداخت 10 درصد مالیات نیستند و در واقع معاف هستند. همچنین صاحبان سهام در فرابورس، در مجمع عمومی حق رای دارند.
• هفتمین تفاوت بورس و فرابورس به امکان تامین مالی در بازار فرابورس مربوط می‌شود. یعنی شرکت‌هایی که در فرابورس فعالیت می‌کنند، می‌توانند با فروش سهام خود از مزایای تامین مالی با قیمتی پایین از طریق بازار سرمایه، بهره‌مند شوند.
• تقسیم‌بندی بازار نیز دیگر تفاوت بورس و فرابورس است. بورس به دو بازار و فرابورس به پنج بازار تقسیم می‌شوند.
• آسان بودن نقل و انتقال سهام را می‌توان به عنوان هشتمین تفاوت بورس و فرابورس برشمرد. همانطور که اشاره شد، برای نقل و انتقال سهام شرکت‌ها از بورس، فرایند وقت‌گیر و گاهی پیچیده وجود دارد. این در حالی است که نقل و انتقال شرکت‌ها در بازار فرابورس به سهولت انجام می‌شود.

تفاوت بورس و فرابورس بر اساس انواع بازار آن‌ها

یکی از مواردی که به عنوان تفاوت بورس و فرابورس به آن اشاره کردیم، تعداد بازار بورس و همچنین فرابورس بود. در واقع بورس، از دو بازار و فرابورس، از 5 بازار مختلف تشکیل شده‌اند. بازارهای بورس عبارت‌اند از:

1. بازار اول

بازار اول یا اولیه به بازاری گفته می‌شود که در آن شرکت‌ها برای نخستین بار قصد ثبت‌نام در بازار بورس را دارند و می‌خواهند در آن فعالیت نمایند. در این بازار شرکت‌ها برای اولین بار اوراق قرضه و سهام خود را برای فروش می‌گذارند.

• بازار دوم

بازار دوم یا ثانویه نیز به بازاری گفته می‌شود که شرکت‌ها در آن به معامله سهام خود می‌پردازند. به عبارت دیگر، دارایی‌هایی که در بازار اول مورد معامله قرار گرفت، برای بار دوم در این بازار به فروش خواهد رسید.

بازارهای فرابورس نیز عبارت‌اند از:

• بازار اول

شرکت‌های این بازار با سخت‌گیری بیشتری پذیرش می‌شوند و در صورتی که عملکرد مطلوبی نداشته باشند، به بازار دوم منتقل خواهند شد. ریسک شرکت‌هایی که در این بازار فعالیت می‌کنند بسیار کمتر از سایر بازارها برآورد می‌شود و دامنه نوسان روزانه آن‌ها نیز 10 درصد است. عدم زیان‌آوری، شناور بودن حداقل 10 درصد سهام ثبت‌شده آن‌ها، بهره‌برداری بیش از 24 ماه از آن‌ها و عدم سوء پیشینه مدیرعامل و هیئت مدیره شرکت از جمله ویژگی‌های شرکت‌های بازار اول در فرابورس است.

• بازار دوم

چنانچه شرکت‌های این بازار عملکرد مطلوب و قابل قبولی از خود نشان دهند، می‌توانند به بازار اول منتقل شوند. سخت‌گیری در این بازار کمتر از بازار اول است و معمولا شرکت‌های نوپایی هستند که به دنبال تبدیل شدن به سهامی عام را دارند و از مهمترین اهداف آن‌ها، افزایش سرمایه است. تاسیس حداقل 12 ماهه شرکت، نداشتن هیچ‌گونه شکایت یا پرونده مالی، شناور بودن حداقل 5 درصد سهام ثبت‌شده آن‌ها، عدم سوء پیشینه مدیرعامل و هیئت مدیره شرکت و 100 میلیون تومان بودن میزان آخرین سرمایه ثبت‌شده از جمله ویژگی‌های این بازار است.

• بازار پایه

در این بازار شروط مربوط به بازار اول و دوم وجود ندارد و در واقع نیازی به پذیرش شرکت‌ها در این بازار نیست. در این بازار از سه رنگ زرد، نارنجی و قرمز برای دسته‌بندی شرکت‌ها به ترتیب از کم ریسک به پرریسک استفاده می‌شود.

• شرکت‌های بازار زرد آن دسته از شرکت‌هایی هستند که بر اساس الزامات قانونی باید در این بازار ثبت شوند چون درخواست پذیرش را ندارند.
• شرکت‌های بازار نارنجی، شرکت‌هایی هستند که با وجود ثبت نام آن‌ها در سازمان بورس، اما شرایط کافی برای پذیرش را ندارند.
• در بازار قرمز نیز شرکت‌های قرار دارد که پذیرش آن‌ها به دلیل از دست دادن شرایطی که برای بازار بورس و فرابورس لازم بوده، لغو شده است.

• بازار سوم

در این بازار شرکت‌هایی قرار دارند که هیچ یک از شرایط لازم برای پذیرش در فرابورس را ندارند و صرفا با طی کردن مراحل اداری، به عضویت بازار در می‌آیند.

• بازار ابزارهای نوین مالی

تمامی ابزارهای مالی به جز سهام حق تقدم سهام که شورای عالی بورس آن‌ها را تایید کرده یا مشمول ثبت یا معاف از ثبت سازمان هستند، می‌توانند در این بازار پذیرش شوند. اوراق مشارکت، اوراق مشارکت رهنی، صندوق‌های زمین و ساختمان، گواهی سرمایه‌گذاری، گواهی‌های سپرده بانکی و … از جمله اوراقی هستند که در بازار ابزارهای مالی معامله می‌شوند.

 

ریسک در بازار بورس کم‌تر است یا فرابورس؟

در بیان تفاوت بورس و فرابورس اشاره مختصری به این موضوع داشتیم. در واقع ریسک در بازار بورس و فرابورس با یکدیگر متفاوت است و می‌توان گفت ریسک در بازار بورس از فرابورس کمتر است. با توجه به سخت‌گیری‌ها و نظارتی که بر بازار بورس وجود دارد، ریسک معاملات کاهش می‌یابد. همانطور که اشاره کردیم، یک تفاوت بورس و فرابورس در نحوه پذیرش شرکت‌ها است. این بدان معناست که امکان ورود هر شرکتی به فرابورس وجود دارد و هیچ نظارت خاصی نیز بر این بازار صورت نمی‌گیرد. همچنین در بازارهای مختلف فرابورس، ریسک متفاوتی وجود دارد. یعنی میزان ریسک در هر یک از پنج نوع بازاری که برای فرابورس ذکر کردیم، با یکدیگر فرق دارد. میزان ریسک به ترتیب در بازار اول، بازار دوم و بازار پایه از دیگر بازارها کمتر است. در واقع هرچه سخت‌گیری بر ورود شرکت‌ها با بازار کمتر باشد، میزان ریسک برای سرمایه‌گذاری در آن بازار بیشتر خواهد بود.

هدف ما از تهیه این مقاله بررسی تفاوت بورس و فرابورس بود. از آنجایی که بسیاری از افراد قصد ورود به بازار سرمایه را دارند، اما با انواع بازارهای مالی آشنایی ندارند، لازم است به تفاوت بورس و فرابورس اشاره شود و متقاضیان اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهند تا بتوانند تصمیمات درست و سودآوری اخذ کنند.

تفاوت بورس و فرابورس بیشتر به شرایط و روند پذیرش شرکت‌ها معطوف می‌شود. در بورس، چون شرایط سخت‌تری برای ورود شرکت‌ها در نظر گرفته شده و همچنین به طور مستمر بر عملکرد و فعالیت آن‌ها نظارت صورت می‎‌گیرد و همچنین از شفافیت لازم برخوردار است، ریسک پایین‌تری برای سرمایه‌گذاری وجود دارد. البته تفاوت بورس و فرابورس تنها به همین مورد ختم نمی‌شود اما بسیاری از تفاوت‌های دیگری که در این دو بازار مالی وجود دارد، به نوعی به همین موضوع مرتبط است.

امیدواریم که با مطالعه این مقاله به درک کلی درباره تفاوت بورس و فرابورس دست یافته باشید. اگر پیشنهاد یا سوالی در این زمنیه دارید می‌توانید زیر همین مقاله کامنت بگذارید.