بورس چیست؟

بورس-چیست؟

فهرست مطالب

بورس چیست و چرا ایجاد شده است؟

بورس بازاری است که در آن دارایی‌های مالی مانند سهام، اوراق قرضه، و کالاهای مختلف معامله می‌شوند. این بازار به منظور ایجاد شفافیت در خرید و فروش دارایی‌ها، جذب سرمایه‌گذاران، و فراهم آوردن بستری برای سرمایه‌گذاری مطمئن و سودآور ایجاد شده است. بورس به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا از طریق خرید و فروش دارایی‌ها، سود کسب کنند و شرکت‌ها نیز می‌توانند با انتشار سهام، منابع مالی لازم برای توسعه فعالیت‌های خود را تامین کنند. هدف اصلی بورس، ارتقای رشد اقتصادی، توزیع عادلانه سرمایه و افزایش شفافیت در معاملات مالی است.

هدف بورس چیست؟

بورس به عنوان یکی از مهم‌ترین بازارهای مالی، با اهداف متنوعی به وجود آمده است. اولین هدف بورس ایجاد بستری برای تامین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های بزرگ است؛ شرکت‌ها با عرضه سهام خود در بورس می‌توانند منابع مالی لازم را جذب کنند و به توسعه فعالیت‌های خود بپردازند. دومین هدف بورس ایجاد شفافیت در معاملات مالی است. با نظارت دقیق و قوانین موجود، بورس از سوءاستفاده‌های مالی و قیمت‌گذاری‌های نادرست جلوگیری می‌کند و اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد. همچنین بورس به عنوان بازاری برای سرمایه‌گذاری عمومی، به افراد این امکان را می‌دهد که در سود شرکت‌های بزرگ شریک شوند و از رشد اقتصادی بهره‌مند گردند.

تاریخچه بورس در جهان

تاریخچه بورس به قرون وسطی برمی‌گردد، زمانی که تاجران و بازرگانان اروپایی برای خرید و فروش کالاها و دریافت اعتبار، در میادین شهری گردهم می‌آمدند. اما اولین بورس رسمی جهان در قرن هفدهم میلادی و در کشور هلند شکل گرفت. در سال 1602 میلادی، کمپانی هند شرقی هلند اولین شرکتی بود که سهام خود را به عموم مردم عرضه کرد و پایه‌گذار ایجاد بازاری رسمی برای معاملات سهام شد. این اقدام باعث شد که آمستردام به عنوان مرکز بورس‌های اولیه در جهان شناخته شود. به دنبال این تجربه موفق، سایر کشورهای اروپایی و بعدتر آمریکا نیز بازارهای بورس خود را تاسیس کردند. از مهم‌ترین بورس‌های جهان می‌توان به بورس لندن در قرن 18 و بورس نیویورک در اوایل قرن 19 اشاره کرد. این بازارهای بورس به مرور تکامل یافتند و به مراکز اصلی تبادل دارایی‌های مالی و اقتصادی تبدیل شدند که امروزه نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند.

تاریخچه بورس در ایران

تاریخچه بورس در ایران به دهه ۱۳۱۰ شمسی بازمی‌گردد. در این سال‌ها، کارشناسان ایرانی و بلژیکی مطالعاتی برای راه‌اندازی بورس در ایران انجام دادند؛ اما به دلیل شرایط اقتصادی و عدم آمادگی جامعه، این طرح عملی نشد. در سال ۱۳۴۱ با کمک مجدد مشاوران بلژیکی، قانون و اساسنامه بورس تهیه شد و سرانجام در سال ۱۳۴۶ “سازمان بورس اوراق بهادار تهران” به طور رسمی تاسیس شد و فعالیت خود را با ورود سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد.

بورس ایران با گذشت زمان و پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، تحولات فراوانی را تجربه کرد. در دهه ۱۳۸۰ با ورود فناوری‌های جدید، افزایش شفافیت و توسعه قوانین نظارتی، بورس ایران رشد قابل‌توجهی داشت و بخش‌های دیگری مانند فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی نیز به آن اضافه شدند. امروزه بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یکی از بازارهای مهم سرمایه در منطقه شناخته می‌شود و نقشی حیاتی در جذب سرمایه‌های مردمی و تقویت اقتصاد کشور ایفا می‌کند.

انواع بازارهای بورس در ایران و تقسیم بندی آن ها

در ایران بازارهای بورس به چند بخش اصلی تقسیم می‌شوند که هر یک نقش و وظایف خاصی در اقتصاد و سرمایه‌گذاری ایفا می‌کنند. این بازارها به ترتیب شامل بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی هستند.

بورس اوراق بهادار تهران (Tehran Stock Exchange-TSE)

تاریخچه: بورس اوراق بهادار تهران قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین بازار سرمایه در ایران است که در سال ۱۳۴۶ تاسیس شد. در این بازار، سهام شرکت‌های بزرگ و معتبر کشور، اوراق قرضه، اوراق مشارکت و سایر ابزارهای مالی معامله می‌شود. بورس اوراق بهادار تهران با نظارت دقیق و شفافیت در معاملات، محیطی امن و پایدار برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌آورد.

اجزای اصلی:

  • سهام شرکت‌ها: سرمایه‌گذاران با خرید سهام شرکت‌ها در سود و زیان آن‌ها شریک می‌شوند.
  • اوراق بدهی: شامل اوراق مشارکت و صکوک که شرکت‌ها برای تأمین مالی خود منتشر می‌کنند.
  • صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF): این ابزارها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند بدون خرید مستقیم سهام، در بازار سرمایه مشارکت کنند. انواع اصلی صندوق‌های قابل معامله در بورس ایران شامل:
    • صندوق‌های سهامی: سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌ها.
    • صندوق‌های درآمد ثابت: سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی با سود ثابت.
    • صندوق‌های مختلط: ترکیبی از سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق بدهی.
    • صندوق‌های کالایی: مانند صندوق‌های طلا، که در سال‌های اخیر راه‌اندازی شده‌اند و به سرمایه‌گذاران امکان سرمایه‌گذاری در طلا را می‌دهند.

فرابورس ایران (Iran Fara Bourse - IFB)

  • تاریخچه: فرابورس ایران در سال ۱۳۸۷ راه‌اندازی شد تا بستری برای شرکت‌هایی باشد که شرایط لازم برای ورود به بورس اوراق بهادار تهران را ندارند. فرابورس به دلیل قوانین ساده‌تر و پذیرش آسان‌تر، فرصت‌های بیشتری را برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند و شامل چندین بازار مختلف از جمله بازار پایه و بازار شرکت‌های کوچک و متوسط است.

اجزای اصلی:

  • بازار اول و دوم فرابورس:
    • بازار اول: شرکت‌های بزرگ و با سابقه که دارای شفافیت مالی بالا هستند در این بازار معامله می‌شوند.
    • بازار دوم: شرکت‌های کوچک‌تر و تازه‌وارد که در این بازار پذیرش می‌شوند. ریسک سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها بیشتر است، اما ممکن است پتانسیل رشد بالایی داشته باشند.
  • بازار پایه: این بازار برای شرکت‌هایی که شرایط ورود به بازارهای دیگر را ندارند، طراحی شده است. از سال 1399، بازار پایه به دو تابلو تقسیم شده است:
    • تابلوی پایه زرد: شامل شرکت‌هایی با شفافیت اطلاعاتی بیشتر و ریسک کمتر. دامنه نوسان در این تابلو معمولاً 5% است.
    • تابلوی پایه قرمز: شامل شرکت‌هایی با شفافیت اطلاعاتی کمتر و ریسک بیشتر. دامنه نوسان در این تابلو به‌طور کلی 10% می‌باشد.
  • اوراق بدهی و اسناد خزانه اسلامی: این اوراق نیز در فرابورس معامله می‌شوند و معمولاً مورد توجه سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز قرار می‌گیرند.

بورس کالا: (Iran Mercantile Exchange - IME)

  • تاریخچه: بورس کالای ایران بازاری است که در آن کالاهای فیزیکی از جمله فلزات، محصولات کشاورزی، پتروشیمی و فرآورده‌های صنعتی معامله می‌شود. این بورس در سال ۱۳۸۲ تاسیس شد و هدف اصلی آن ایجاد شفافیت در قیمت‌گذاری کالاها، حذف واسطه‌ها و کمک به توسعه صنعت کشور است.

اجزای اصلی:

  • محصولات صنعتی و معدنی: شامل فولاد، آلومینیوم، و مس.
  • محصولات کشاورزی: مانند گندم، جو، و زعفران.
  • محصولات پتروشیمی: مانند پلیمرها و مواد شیمیایی.

بازار مشتقه: شامل قراردادهای آتی و اختیار معامله برای برخی از کالاها. به‌عنوان مثال، قراردادهای آتی روی فولاد و مس به‌طور معمول در این بازار معامله می‌شوند.

بورس انرژی: (Iran Energy Exchange - IRENEX)

  • تاریخچه : بورس انرژی ایران که از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را آغاز کرده، بازاری برای معامله حامل‌های انرژی مانند نفت، گاز، برق و سایر محصولات مرتبط است. این بورس بستری تخصصی برای خریداران و فروشندگان حامل‌های انرژی ایجاد کرده و به ایجاد شفافیت و بهبود قیمت‌گذاری در این حوزه کمک می‌کند.

هر یک از این بازارهای بورس با توجه به ویژگی‌ها و اهداف خاص خود، سرمایه‌گذاران مختلف را جذب کرده و فرصت‌های متنوعی را برای سرمایه‌گذاری فراهم می‌کنند.

اجزای اصلی:

  • محصولات نفت و گاز: مانند نفت خام، گاز مایع، و فرآورده‌های نفتی. به‌عنوان مثال، قراردادهای نفت خام سبک و سنگین در این بازار مورد معامله قرار می‌گیرند.
  • محصولات برق: که در این بازار معامله می‌شوند. از جمله معاملات برقی که در بورس انرژی انجام می‌گیرد.
  • بازار مشتقه انرژی: برای قراردادهای آتی و اختیار معامله در حوزه انرژی. به‌عنوان مثال، قراردادهای آتی برق برای تحویل در تاریخ‌های معین.

مزایای سرمایه‌گذاری در بورس

  • سرمایه‌گذاری در بورس یکی از روش‌های پرطرفدار برای افزایش دارایی و مشارکت در اقتصاد کشور است. این بازار به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود مزایای متعددی برای سرمایه‌گذاران دارد:

  • نقدشوندگی بالا:

    یکی از مزیت‌های مهم بورس، نقدشوندگی بالای دارایی‌ها است. سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌راحتی و در زمان دلخواه سهام خود را بفروشند و وجه نقد دریافت کنند. این ویژگی باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاری در بورس نسبت به بسیاری از دارایی‌های دیگر سریع‌تر به پول تبدیل شود.

    شفافیت و امنیت در معاملات:

    در بورس، تمامی معاملات تحت نظارت دقیق و قوانین مشخصی انجام می‌شود. اطلاعات مالی و عملیاتی شرکت‌ها به‌صورت شفاف در اختیار عموم قرار می‌گیرد که این امر به کاهش ریسک‌های ناشی از اطلاعات نادرست یا کلاهبرداری کمک می‌کند. این شفافیت، امنیت معاملات را افزایش داده و اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب می‌کند.

    رشد بیشتر نسبت به بازارهای موازی:

    در بلندمدت، سرمایه‌گذاری در بورس معمولاً بازدهی بیشتری نسبت به بازارهای موازی مانند مسکن یا طلا دارد. با انتخاب سهام شرکت‌های معتبر و استفاده از فرصت‌های رشد، می‌توان سود مناسبی از این بازار کسب کرد. بورس به دلیل تأثیرپذیری از رشد اقتصادی و بهره‌وری شرکت‌ها، به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا در این رشد سهیم باشند.

    امکان سرمایه گذاری با مبالغ کم:

    برخلاف بسیاری از بازارهای سرمایه‌گذاری که نیاز به سرمایه‌های کلان دارند، در بورس می‌توان با مبالغ کم نیز سرمایه‌گذاری کرد. این ویژگی برای کسانی که تازه‌کار هستند یا قصد شروع با مبالغ کوچک دارند، بسیار جذاب است و به افراد بیشتری امکان ورود به بازار را می‌دهد.

    کمک به اقتصاد کشور:

    سرمایه‌گذاری در بورس به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک می‌کند. وقتی افراد در سهام شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، این سرمایه‌ها به شرکت‌ها اجازه می‌دهند که منابع مالی بیشتری برای توسعه و ارتقاء فعالیت‌های خود داشته باشند. به این ترتیب، بورس به عنوان یک منبع مالی مهم برای شرکت‌ها و پروژه‌های بزرگ اقتصادی، به توسعه تولید و اشتغال‌زایی در کشور کمک می‌کند.